Vrouw, voormoeder en vrijheid

18 okt 2023

Voor mijn kleinzoon ben ik bezig een verhalen boekje te maken. Verhalen over zijn voorouders, over die geschiedenis en het tijdsbestek waarin zij leefden.
Niet dat het hem straks kan helpen om een geweldige carrière op te bouwen. Hij is nu nog maar 10. Dat boekje krijgt hij pas later, maar misschien biedt het hem tegen die tijd een blik in zijn voorgeslacht. Een blik op de moeilijkheden in het leven die zij moesten overwinnen. En natuurlijk ook een inzicht in de levens van zijn voorouders: een blik op de dingen waaruit zij hun vreugde haalden, hun plezier beleefden. Je staat immers als kind niet los van je voorouders, van de voorgaande generatie. Je bent ingebed in hun geschiedenis, in hun successen en in hun falen.

Deze opdracht aan mezelf, gaf me een hernieuwde blik op het leven van mijn voorouders. Ik kijk met name naar het leven van mijn voormoeders. Ik sta immers als vrouw in het leven, mogelijk kan ik me beter identificeren met hun levens. Dan zie ik dat de levens van mijn voormoeders zo heel veel anders waren dan mijn leven zoals het is begonnen en waarschijnlijk zal eindigen. Het toont me ook hoeveel in eerdere tijden de levens van vrouwen zo heel anders verliepen dan de levens van mannen. Ook die levens verschilden veel van het leven van mannen nu. Geschiedenis en literatuur laten zien hoeveel verschil er was met onze hedendaagse tijd. Maar nog steeds zijn er die verschillen. Een voorbeeld: hoe was het in 2023 ook weer?? Verdienen mannen in dezelfde functie meer dan vrouwen…

Vrouw en vrijheid

Ik wil nadenken over de vrijheid van vrouwen, voor de vrijheid van mijn voormoeders. Ik wil bedenken hoe de status van vrouwen doorwerkt in het hier en nu van ons huidige vrouwenbestaan. Het nieuwe boek van Jolande Withuis, Vrouw en Vrijheid, helpt me daarbij.  Ze pleit er voor je vrij te voelen als vrouw, als mens. En niet de behoefte te voelen om je in te willen passen in het gewenste plaatje. Om de zogenoemde vrouwelijkheid te willen laten zien; wat is dat trouwens? Ze vertelt dat er veel meer verschillen zijn tussen mannen onderling en vrouwen onderling, dan tussen vrouwen en mannen. En waar komt die gender discussie nu toch vandaan? Waarom zijn er veel meisjes die non- binair willen zijn, een geslachtsverandering willen? Is de situatie van onze voormoeders, die thuis moesten blijven, niet mochten werken buiten de deur, geen opleiding konden kiezen, nog steeds ergens in ons hoofd aanwezig? Willen wij ons aanpassen aan de eindeloze schoonheid trends (zie o.a. de film “Beperkt houdbaar” van Sunny Bergman) en adviezen op TikTok en andere sociale media? Withuis stelt dat je je vrij mag voelen, dat je je niet hoeft te laten vervormen volgens het gewenst design van de samenleving, je niet hoeft te laten duwen in een keurslijf van de sociale omgeving.  Vrouwen zijn door de eeuwen heen naar de behoefte van de mannelijke cultuur gevormd. Misvormd naar de behoefte van die samenleving waarin mannen de creators waren. Behoeften van vrouwen waren ondergeschikt en zo werd de samenleving ingericht met wetgeving, waarden en normen, vaak gestoeld op patriarchale religie.

Kan het zijn dat het doorwerkt in het heden? Dat we vaak nog niet precies weten wat en hoe we het willen? Dat we bang zijn om afgerekend te worden op te weinig “vrouwelijkheid”, domheid, veel te ambitieus, dus te mannelijk worden gevonden? Is het zinnig om bij jezelf na te gaan waarin je voormoeders en hun geschiedenis meespelen in jouw leven nu? Een interessant verschijnsel lijkt de toename van familie opstellingen te zijn. Is er meer aandacht voor de voorouders?

‘Ik sta op hun schouders in de geschiedenis’

” Mijn meisjes werken niet”

Mijn ene overgrootmoeder, van mijn moeders kant, echtgenote van een strenge herenboer, placht te zeggen; “mijn meisjes werken niet”, hetgeen een status aanduiding was en respect afdwong. Er waren wel meisjes die werkten, tot ze trouwden natuurlijk, want dan was je je baan kwijt. Ook je inkomen en je zelfstandigheid was je dan kwijt. Je werd onder het gezag van je echtgenoot gesteld en je werd helemaal van hem afhankelijk. Jouw loopbaan was vanaf dat moment thuis zijn, het huishouden doen, je man verzorgen en kinderen baren en die verzorgen.
Die groep behoorde natuurlijk niet tot de stand van mijn overgrootmoeder! “Haar meisjes” werkten niet en hadden maar een matige schoolopleiding nodig. Omdat hun moeder de meeste aanbidders wegstuurde wegens te weinig perspectief, te laag op de sociale ladder, bleven er drie van de vier jonge dochters ongehuwd. De jongste, de vierde, slaagde erin zich los te maken en trouwde wel. Haar huwelijk bleef kinderloos, haar man werd vermoord in het concentratiekamp Dachau. Marie bleef de rest van haar leven ongehuwd. Las veel, ontwikkelde zich en bleek een krachtige zelfstandige vrouw te zijn met grote politieke interesse, waardoor ze ook werd benoemd tot lid van de kiescommissie van haar partij. Ik vond haar als 10-jarig meisje een erg boeiende vrouw, ze paste niet in het geëigende format en dat vond ik geweldig!  Het is wel zeker dat ze mij inspireerde.

Mijn grootmoeder werkte

Hoe anders waren de voormoeders van mijn vaders kant. Eentje was dienstmeisje bij een gegoede adelijke familie. Aaltje was haar naam.  Zij werd bezwangerd door Jonkheer Mr. Backer, geacht lid van de Provinciale Staten. Het kind, geboren in 1830, kwam ter wereld in het tehuis voor ongehuwde moeders, “vader onbekend” staat er vermeld in het geboorteregister. Zo ging dat vaker in vroegere tijden. Me Too was nog ver weg! Wat kan ik trots zijn op haar, hoe ze haar kind heeft grootgebracht, zonder financiële steun van de biologische vader.

Grootmoeders

Mijn grootmoeder, de moeder van mijn vader, werkte als jong meisje als winkeljuffrouw.  Ze had voor die tijd best een dynamisch leven, hard werken, dat zeker, maar ze merkte ook dat haar arbeid vruchten afwierp. Dat ze haar ambities kon waarmaken. Ze hadden genoeg om van te leven. Zij was de stuwende kracht in de zaak die ze samen met haar man had en die ze ook uitbouwden, voornamelijk dankzij haar visie en aanpak. En haar moeder, vroeg weduwe geworden had, had toen een café gepacht om in haar onderhoudt te voorzien. Dan moet je zeker een sterkte vrouw zijn. Kerels die je zaak bezoeken, drinken en grove taal gebruiken, maar zij was de baas in het café. Uit de overlevering weet ik dat als “vrouw De Vries knipt met de ogen” het afgelopen was met het borreltje en er niet meer werd geschonken.

Ik ben trots op deze vrouwen, ik gedenk ze als ik zelf even de draad kwijt ben en zoek naar stevigheid onder mijn voeten. Bedenk dan dat de levens van die vrouwen vele malen ingewikkelder waren in de letterlijke betekenis van het woord. Ingewikkeld, ingepakt in sociale normen en wetgeving en in de overtuiging dat ze het bezit waren van hun man. Ik realiseer me dan dat ik nu alle vrijheid heb om te zijn wie ik wil zijn, ik sta op hun schouders in de geschiedenis. Ik zoek naar ruimte om vrijheid rondom me te maken en te voelen. Ik pak mijn vrijheid en wil die graag doorgeven zonder dat ik aan normen van die andere helft van de samenleving hoef te voldoen.