
Uitputting door stress
Psychische klachten veroorzaken stress. Stress veroorzaakt weer nieuwe psychische klachten. Bij psychische klachten spelen emotionele trauma’s een belangrijke rol. En bij het lang voortduren van deze klachten, kunnen ook weer nieuwe trauma’s ontstaan. Bijvoorbeeld door een psychose, de bijwerkingen van medicijnen, mislukte therapieën en het verlies aan perspectief in je leven. Deze nieuwe problemen mengen zich met de oude en vergroten zo het probleem. Naast de emotionele problemen veroorzaken psychische klachten ook lichamelijke stressreacties. Deze kunnen het herstel ernstig bemoeilijken. Feitelijk bestaan er twee problemen naast elkaar: de psychische klachten die ook lichamelijke gevolgen hebben en de stressreactie van het lichaam die nieuwe psychische klachten met zich meebrengt. En over hoe dit in elkaar zit lees je hieronder meer.
Het lichamelijke aspect van stress
Het lichamelijke aspect van stress wordt beschreven door de zogenaamde Stress-as (zie kader), een opeenvolging van fysiologische reacties waarbij de hypothalamus, de hypofyse, de bijnieren, en andere organen betrokken zijn en waarin een groot aantal biochemische reacties een rol speelt. In feite is stress een gezonde reactie op belasting. Bij langdurige stress raken de betrokken organen echter uitgeput en het delicate evenwicht waarin ons lichaam verkeert, raakt daarbij verstoord. Daardoor kunnen vermoeidheid, slapeloosheid en een verstoorde spijsvertering ontstaan maar ook angsten, depressies en andere psychische klachten.
De hulpstoffen magnesium, zink en vitamine B
Voor de aanmaak van stress-hormonen maar ook voor de afbraak en uitscheiding van medicijnen en andere ‘schadelijke’ stoffen, gebruikt het lichaam een groot aantal hulpstoffen zoals magnesium, zink en vitamine B. Deze stoffen zijn slechts beperkt in het lichaam voorradig en bij langdurige stress en een overvloedig medicijngebruik kunnen er gemakkelijk tekorten ontstaan. Het lichaam raakt dan letterlijk en figuurlijk uitgeput. Het gebruik van meer of nieuwe medicijnen is dan ook niet altijd een oplossing. Het lichaam mist namelijk de kracht deze op te nemen en te verwerken. Bovendien moeten ook die nieuwe medicijnen weer worden uitgescheiden wat weer een extra belasting met zich meebrengt voor de organen. Over de gevolgen van deze uitputting zoals verminderde weerstand, stress eten en slapeloosheid hieronder meer.
1 Verminderde weerstand
Cortisol en adrenaline zorgen voor een verhoogde energieproductie. Deze energie gaat echter ten koste van andere bestemmingen, zoals het immuunsysteem en de productie van essentiële eiwitten. Op korte termijn is dat geen probleem maar bij langdurige stress die weken, maanden of langer kan duren raakt het immuun systeem verzwakt en word je kwetsbaar voor ziektes. Dat betekent ook dat aandoeningen die latent aanwezig zijn maar die voor gezonde mensen geen problemen veroorzaken, zich nu kunnen gaan manifesteren. Bekend zijn bijvoorbeeld de herpesvirussen die tientallen jaren in het lichaam kunnen sluimeren maar die in stressvolle perioden plotseling actief worden.
2 Stress eten
Bij het mobiliseren van de energievoorraad van het lichaam ontstaat de behoefte om te eten en waar we dan vooral zin in krijgen is vet of zoet voedsel. Eten dat veel calorieën bevat. Vandaar ook dat ‘ongezond’ eten zo troostrijk is. Van vette snacks, taart en chocolade worden we blij. Onder gewone omstandigheden is na het eten van calorierijk voedsel de energiebehoefte weer snel aangevuld en zijn we ook weer snel verzadigd. Maar bij chronische stress, als de terugkoppeling is verstoord, blijft die verzadiging uit en blijft de behoefte aan troostrijke voeding bestaan. Vandaar ook dat chronische stress gemakkelijk tot een ongezonde levensstijl kan leiden.
3 Tekort aan hulpstoffen
Een derde punt is dat de stressreactie een groot aantal essentiële bouwstoffen in het lichaam gebruikt. De tekorten die hierdoor ontstaan kan een grote verscheidenheid aan klachten veroorzaken.
a Onrust en niet kunnen slapen
We kijken nu wat preciezer naar de chemische processen die in ons lichaam een rol spelen. We zien dat voor de aanmaak van adrenaline en melatonine ongeveer dezelfde hulpstoffen nodig zijn. Adrenaline maakt dat we in actie komen en melatonine is ons slaapmiddel.
In zekere zin concurreren beide aanmaak processen met elkaar waar het gaat om de beschikbaarheid van hulpstoffen. Wanneer door een chronische stressprikkel de productie van adrenaline ontspoort, dan krijg je teveel adrenaline en gebruikt je lichaam een onevenredige hoeveelheid magnesium, zink, vitamine B en andere hulpstoffen. Voor even gaat dat goed maar na verloop van tijd ontstaan daardoor tekorten. Het gevolg daarvan is dat de productie van melatonine achter blijft. Door het teveel aan adrenaline neemt het gevoel van onrust toe en door het tekort aan melatonine kunnen we niet meer slapen. Daardoor ontstaat er nieuwe stress en een verdere verstoring van het evenwicht.
Stress-as
Een stressvolle situatie stimuleert de hypothalamus, het regelcentrum van de hersenen. Via het sympathische zenuwstelsel worden van hieruit de bijnieren aangestuurd tot de aanmaak van adrenaline. Dit leidt tot een kortdurende en heftige vecht-of-vlucht reactie.
Een veel langduriger reactie ontstaat door de aanmaak van CRH, het corticotropine vrijmakend hormoon. CRH zet de hypofyse aan tot de productie van ACTH, het adrenocorticotroop hormoon. Opgenomen in het bloed stimuleert ACTH op zijn beurt de bijnieren tot de aanmaak van cortisol.
Het zijn deze stresshormonen die het bekende gevoel van onrust geven. Het verhoogt de alertheid, het energieniveau en het uithoudingsvermogen door het bloedsuiker te mobiliseren en het insulineniveau te verhogen. Gelukkig heeft cortisol nog een tweede werking. In de hypothalamus remt het de aanmaak van CRH, de stof die de stressreactie in gang zette. Zo is er niet alleen een activering vanuit de hersenen naar de bijnieren maar er is ook een terugkoppeling vanuit de bijnieren naar de hersenen. Hierdoor is het stressgevoel maar tijdelijk. Bij langdurige problemen, zoals bij mensen met chronische stress, kan deze terugkoppeling echter verstoord raken waardoor het stress-systeem als het ware op hol slaat. Dat kan ernstige gevolgen hebben.
b Lichamelijke en psychische spanningen
Door de verhoogde adrenaline productie wordt de vrije beschikbaarheid van zink, magnesium, vitamine B en andere hulpstoffen verminderd. Zink en magnesium spelen elk een belangrijke rol bij meer dan 300 levensbelangrijke enzymen en hebben daarnaast heel veel verschillende functies in het lichaam.
Zo leidt een tekort aan zink tot een versnelling van verouderingsprocessen. Het speelt een rol bij het ontstaan van auto-immuunziekten, diabetes, hartkwalen en kanker. Een tekort aan magnesium leidt tot een groot aantal problemen die eenvoudig zijn samen te vatten als lichamelijke en psychische spanningen. Een hoge consumptie van troostvoeding, van cafeïne, suiker, alcohol en zout, veroorzaakt bovendien een verhoogde uitscheiding van magnesium in de urine waardoor het tekort nog wordt vergroot.
c Angst en stress
Vitamine B speelt een belangrijke rol bij alle neurologische processen en is effectief in de strijd tegen angst en stress. Vitamine B1 zorgt voor een stabielere bloedsuikerspiegel, wat een belangrijke trigger is voor angst. Vitamine B3 speelt een belangrijke rol in de synthese van serotonine, een angstonderdrukker, en vitamine B5 is cruciaal voor een goede werking van de bijnieren, wat zorgt voor een betere regulering van stress. Vitamine B8 (inositol) blijkt een effectieve angstmedicatie te zijn. Vitamine B stabiliseert ook lactaatniveaus in het lichaam die mede verantwoordelijk zijn voor angstaanvallen.
Herstellen van stress
In een gezond lichaam zijn alle functies in balans, in geval van chronische stress is die balans verstoord. Voor herstel van stress gaat het om het hervinden van het evenwicht, zowel lichamelijk als geestelijk.
Om stress te verminderen moeten in de eerste plaats de psychische problemen worden aangepakt. Daarbij is het ook van belang om – als dat verloren is gegaan -, het perspectief op een zinvol leven te herstellen.
Een volgende stap is het herstellen van een gezonde levensstijl. Het vinden van een balans tussen inspanning en ontspanning, voldoende slaap, veel bewegen en gezond eten.
Vervolgens kan de vitaliteit van de bijnieren worden verbeterd en kunnen de tekorten aan bouwstoffen worden aangevuld. Dit is een wetenschap op zich en het verdient dan ook aanbeveling om daarbij deskundig advies in te winnen.
Bron:
Kees Aaldijk
Praktijk Transpersoonlijke en integrale psychotherapie en coaching
www.transpersoonlijk.nl
Dit artikel is geplaatst in PSC-magazine 2017 editie 6.